Assalammualaikum w.b.t
Kompang dipalu pengantin baru, duduk bersanding tersipu
malu…lala..laa.. amboi bernyanyi-nyanyi pulak admin kali ini. Biasalah kena
dengan topik entri kita iaitu adat perkahwinan masyarakat sabah. Sabah
sememangnya terkenal dengan kepelbagaian kaum. Jadinya tidak disangkal lagi
yang adat perkahwinan mereka juga berbeza-beza. Tiba-tiba admin rasa teruja
pulak bila bercerita mengenai perkahwinan ini. Opss.. Baiklah setelah banyak
sumber yang admin perolehi akhirnya admin membuat keputusan untuk berkongsi 3
kaum di sabah. Kenapa 3 ja admin? Sebabnya kalau admin cerita semua memang
tidak akan habis sampai esok dan semakin panjanglah entri ini sudah macam buku
cerita pulak. Ini adalah adat perkahwinan yang telah terpilih untuk admin
kongsikan:-
1) Kadazandusun
Merisik
Sebelum
sesuatu upacara perkahwinan dilangsungkan, keluarga kedua-dua pihak akan
mengatur segala persiapan yang diperlukan. Dalam hal ini perkara yang
diutamakan adalah tentang pemberian sebentuk cincin. Cincin ini menjadi tanda
peminangan daripada pihak lelaki. Sebelum peminangan dibuat, pihak
lelaki melantik seorang tua yang bukan terdiri daripada keluarga terdekat
lelaki berkenaan. Segala urusan merisik dan juga pinang-meminang ini mesti
dibuat pada waktu pagi. Waktu petang dan malam tidak dibenarkan sama sekali.
Wakil pihak lelaki pergi merisik kepada ibu bapa perempuan yang hendak dipinang
itu atau pengganti ibu bapa jika ibu bapa perempuan itu sudah tidak ada.
Risikan
pertama dilakukan untuk mengetahui sama ada perempuan berada dalam proses
risikan orang lain atau dia sedang dalam pertunangan. Kalau perempuan itu dalam
pertunangan, risikan ifu dihentikan serta-merta. Kalau perempuan itu didapati sedang
dalam proses risikan daripada lelaki lain, risikan itu ditangguhkan buat
sementara, sehingga keputusan muktamad diperoleh daripada risikan terdahulu
itu.
Jika
risikan yang terdahulu bertukar ke arah pertunangan, maka risikan yang kemudian
itu terus dibatalkan. Tetapi jika gagal, risikan yang kemudian itu boleh
diteruskan. Risikan ini dibuat berulang kali, peringkat demi peringkat dan
adakalanya memakan masa sehingga berhari-hari, malah ada yang sampai
berbulan-bulan. Ini disebabkan banyak perkara yang mesti diketahui dengan jelas
oleh ibu bapa perempuan terhadap keluarga yang merisik anaknya. Antaranya ialah
susunan keluarga, kemampuan, pekerjaan dan seumpamanya.
Meminang
Apabila
ibu bapa perempuan mendapati risikan itu boleh dipertimbangkan, mereka akan
menentukan hari bagi wakil pihak lelaki datang membawa cincin pusaka (dibuat
daripada tembaga). Cincin itu juga digelar 'cincin menanti mimpi'. Cincin itu
mesti dibawa pada waktu pagi. Apabila ibu bapa perempuan sudah menerima cincin
itu, mereka mesti membersihkan diri pada hari itu juga. Mereka tidak boleh
makan atau minum apa sahaja yang boleh memabukkan. Cincin itu diletakkan di
bawah bantal ibu bapa perempuan itu. Pada malam tersebut mereka mesti berada
datam keadaan 'bersih', iaitu tidak mabuk. Pada malam itu juga, salah seorang
daripada suami isteri itu atau kedua-duanya sekali akan mendapat mimpi.
Adakalanya mereka berlainan mimpi, adakalanya hampir serupa dan adakalanya
benar-benar serupa.
Biasanya
mimpi itu mempunyai tiga keadaan. Pertama, mimpi baik, ini bererti, risikan itu
boleh diteruskan kepada proses peminangan. Kedua, mimpi buruk. Tetapi mimpi
buruk itu dapat dibaiki atau diperbetulkan. lni bererti, proses pertunangan
boleh diuruskan dengan syarat pihak lelaki harus membayar sugit kepanasan mimpi
kepada orang yang bermimpi itu. Contoh mimpi yang dimaksudkan ialah seperti
bermimpi tentang barang-barang yang pecah seperti periuk atau pinggan-mangkuk.
Kemudiannya barang-barang yang pecah itu dibaiki oleh pihak lelaki. Ketiga,
mimpi buruk. Contoh mimpi buruk ialah bermimpi akan periuk belanga, kuali,
pinggan mangkuk, tempayan atau apa sahaja barang kegunaan hanian yang telah
pecah. Ini bererti proses risikan itu berhenti setakat itu sahaja dan perkahwinan
tidak boleh dilangsungkan. Hari berikutnya, ibu bapa perempuan tersebut
memanggil semua keluarga terdekatnya bermesyuarat untuk membincangkan mimpi
mereka. Jenis dan sifat mimpi diterangkan sejelas-jelasnya. Di dalam mesyuarat
itulah mereka menganalisa baik dan buruknya mimpi itu.
Bertunang
Jika
mimpi baik, proses pertunangan diteruskan. Perundingan antara pihak lelaki
dengan ibu bapa pihak perempuan hanya berkisar pada syarat-syarat hantaran
perkahwinan, menentukan tarikh perkahwinan dan kadar besar atau lamanya pesta
perkahwinan itu. Pertunangan yang telah ditetapkan tidak boleh diingkari. Jika
tidak, pihak yang ingkar terpaksa membayar seluruh atau separuh hantaran yang
sudah ditentukan ketika mengikat pertunangan dahulu. Bayaran ini dibuat di
depan pengadilan adat. Hantaran kahwin biasanya terdiri daripada pelbagai jenis
makanan, alat untuk adat istiadat dan barang untuk memperteguhkan semangat.
Barang hantaran untuk memperteguhkan semangat ini dikenali sebagai tasor. Tasor
ialah tempat pinang yang diperbuat danipada tembaga atau perak. Tasor ini
dibawa sendiri oleh pengantin pada hari penrkahwinan.
Alat
untuk adat istiadat pula dinamakan tinokol iaitu terdiri daripada canang, gong
dan tajau (tempayan). Jumlahnya menurut darjat orang yang berkahwin itu.
Barangan ini juga dibawa pada hari perkahwinan. Jenis makanan pula ialah babi
atau kerbau dan jumlahnya bergantung kepada kemampuan keluarga tersebut.
Binatang tersebut diberikan kepada pihak perempuan dua atau tiga hari sebelum
berlangsungnya hari perkahwinan. lni kerana binatang itu akan disembelih dan
dimasak untuk upacara makan di rumah pengantin perempuan nanti.
Sebuah
tajau berisi tapai beras yang dinamakan lihing, mesti dibawa pada hari
perkahwinan. Lihing ialah tapai yang sudah menjadi arak. Lihing diminum
beramai-ramai dalam pesta kahwin di rumah pengantin perempuan. Selain daripada
empat hantaran yang menjadi asas bagi orang Kadazan, terdapat beberapa barangan
lain yang turut dibawa untuk memperlengkap dan memperindahkan majlis hantaran
itu. Ini terserah kepada janji yang dibuat semasa majlis pertunangan, juga
berdasarkan kemampuan kedua-dua belah pihak.
Serendah-rendah
darjat perkahwinan itu mesti dibuat dengan upacara adat, pemujaan agama, pesta
bersukaria dan makan minum. Sesingkat-singkat pesta pula adalah antara dua atau
tiga hari di rumah pengantin perempuan. Bagi mereka yang berkemampuan, majlis
dibuat selama tujuh hingga empat belas hari. Walaupun perkahwinan pasangan
suami isteri itu sudah sah di sisi agama dan kepercayaan, mereka masih belum
boleh bersatu pada hari dan malam pertama. Paling cepat mereka hanya boleh
bersatu pada malam kedua, malah ada yang mengambil masa selama seminggu atau
dua minggu berikutnya. Kesemuanya ini bergantung kepada besar atau lamanya
majlis perkahwinan itu diadakan. Untuk membolehkan pengantin ni bersatu, satu
upacara khas dibuat. Pasangan pengantin tersebut dikehendaki makan di dalam
pinggan dan mangkuk yang sama. Upacara ini dihadiri oleh keluarga kedua-dua
pihak. Ibu bapa pengantin lelaki tidak boleh sama sekali hadir di rumah
pengantin perempuan sebelum pasangan itu sah bersatu.
Majlis Perkahwinan
Hantaran
kahwin biasanya terdiri daripada pelbagai jenis makanan, alat untuk adat
istiadat dan barang untuk memperteguhkan semangat. Barang hantaran untuk
memperteguhkan semangat ini dikenali sebagai tasor. Tasor ialah tempat pinang
yang diperbuat daripada tembaga atau perak. Tasor ini dibawa sendiri oleh
pengantin pada hari perkahwinan. Alat untuk adat istiadat pula dinamakan
'tinokol' iaitu terdiri daripada canang, gong dan tajau (tempayan). Jumlahnya
menurut darjat orang yang berkahwin itu. Barangan ini juga dibawa pada hari
perkahwinan.
Jenis
makanan pula ialah babi atau kerbau dan jumlahnya bergantung kepada kemampuan
keluarga tersebut. Binatang tersebut diberikan kepada pihak perempuan dua atau
tiga hari sebelum berlangsungnya hari perkahwinan. lni kerana binatang itu akan
disembelih dan dimasak untuk upacara makan di rumah pengantin perempuan nanti.
Sebuah tajau berisi tapai beras yang dinamakan lihing, mesti dibawa pada hari
perkahwinan. Lihing ialah tapai yang sudah menjadi arak. Lihing diminum beramai-ramai
dalam pesta kahwin di rumah pengantin perempuan.
Selain
daripada empat hantaran yang menjadi asas bagi orang Kadazan, terdapat beberapa
barangan lain yang turut dibawa untuk memperlengkap dan memperindahkan majlis
hantaran itu. Ini terserah kepada janji yang dibuat semasa majlis pertunangan,
juga berdasarkan kemampuan kedua-dua belah pihak. Serendah-rendah darjat
perkahwinan itu mesti dibuat dengan upacara adat, pemujaan agama, pesta
bersukaria dan makan minum. Sesingkat-singkat pesta pula adalah antara dua atau
tiga hari di rumah pengantin perempuan. Bagi mereka yang berkemampuan, majlis
dibuat selama tujuh hingga empat belas hari.
Walaupun
perkahwinan pasangan suami isteri itu sudah sah di sisi agama dan kepercayaan,
mereka masih belum boleh bersatu pada hari dan malam pertama. Paling cepat
mereka hanya boleh bersatu pada malam kedua, malah ada yang mengambil masa
selama seminggu atau dua minggu berikutnya. Kesemuanya ini bergantung kepada
besar atau lamanya majlis perkahwinan itu diadakan. Untuk membolehkan pengantin
ni bersatu, satu upacara khas dibuat. Pasangan pengantin tersebut dikehendaki
makan di dalam pinggan dan mangkuk yang sama. Upacara ini dihadiri oleh
keluarga kedua-dua pihak. Ibu bapa pengantin lelaki tidak boleh sama sekali
hadir di rumah pengantin perempuan sebelum pasangan itu sah bersatu.
Majlis
perkahwinan orang Kadazan memakan masa selama tiga hari. Perkara yang paling
penting dalam upacara perkahwinan ialah miohon pinisi iaitu upacara menukar
gumpalan nasi. Untuk memulakan upacara ini, pengantin lelaki dan perempuan
duduk berhadapan di tengah-tengah bulatan gadis-gadis yang ber-pakaian
tradisional berwarna hitam.
Di
hadapan mereka terletak seperiuk nasi dan kedua-dua pengantin akan menggenggam
nasi dan periuk tersebut untuk dijadikan gumpalan sebesar telur ayam. Kemudian
kedua-duanya akan bertukar-tukar gumpalan nasi itu, lalu dimakan. Upacara
miohon pinisi merupakan nazar perkahwinan menurut cara tradisional. Setelah
upacara ini dilakukan, makanan dan minuman pun dihidangkan kepada para tetamu
yang hadir. Gong dibunyikan semula, diikuti dengan pertunjukan tarian sumazau.
2) Bugis
Masyarakat
melayu yang beragama islam akan mengadakan adat merisik dan meminang. Bagi adat
bugis tiada adat pertunangan. Bagi mereka yang paling penting ialah hari
pernikahan. Ibu bapa beranggapan bahawa pertunagan boleh menimbulkan fitnah dan
syak di kalangan masyarakat. Hal ini timbul kerana tempoh pertunangan yang lama
memungkinkan fitnah dan syak wasangka. Walau begitu terdapat majlis yang
menyerupai adat bertunang tetapi masyarakat bugis tidak menganggapnya adat
bertunang. Majlis ini digelar “Mapendrek doik” yang membawa maksuk naik duit
(wang hantaran).
Mapendrek
doik atau naik duit (wang hantaran) dalam majlis ini, pihak lelaki akan membawa
wang hantaran yang telah ditetapkan semasa meminang. Sebilangan besar di
keluarga pihak perempuan akan menerima kesemua wang hantaran dan selebihnya
hanya menerima sebahagian sahaja. Oleh
yang demikian, semasa dulang hantaran diberikan ketka majlis pernikahan, dulang
wang hantaran sekadar simbolik sahaja kerana wang hantaran telah pun diserahkan
kepda pihak perempuan untuk menampung kos perbelanjaan majlis persandingan.
UNDANGAN PERKAHWINAN
Sudah
menjadi kebiasaan kaum bugis mengundang orang ramai menggunakan khidmat dua
orang wanita untuk “mappiseng” atau erti kata lain memanggil. Mappiseng adalah
cara yang menjad kebiasaan kaum bugis, dengan membawa dulang yang berisi rokok
atau gula-gula dibalut dengan kain. Walau bagaimanapun, alternatif lain seperti
jemputan dengan mengagihkan kad jemputan, Mappiseng masih diamalkan sehingga
hari ini.
MALAM MAPPACI :
Malam
mappaci atau lebih dikenali sebagai malam berinai.Dilakukan pada malam sebelum
hari nikah keesokkan hari nya.Hanya dilakukan di rumah pengantin perempuan dan
malam mappaci adalah malam untuk pengantin perempuan sahaja.
MAJLIS PERSANDINGAN
Majlis
persandingan sepertinya sudah menjadi kemestian bagi suku kaum bugis.Majlis
Tidak dibiarkan hambar kerana kemeriahan penting bagi suku kaum ini. Pihak
pengantin lelaki juga akan menyarungkan cincin sebagai tanda ikatan sebelum
tiba majlis pernikahan yang berlangsung selepas tiga hingga tujuh hari setelah
majlis naik duit. Selepas majlis ini, kemeriahan di rumah kedua-dua mempelai
akan berterusan dan ramai keluarga dari jauh yang akan datang terutama dari
Sulawesi.Kedatangan kaum kerabat mereka akan meriuhkan suasana perkahwinan
tersebut. Perkahwinan/persandingan
selalunya akan diadakn di luar rumah. Sarapo atau khemah kahwin adalah tempat
dimana persandingan ini akan diadakan. Sarapo diperbuat dari bambu yang didirikan
menjadi sebuah khemah yang besar. Proses membina sarapo ini selalu nya akan
dibuat seminggu sebelum majlis. Dan akan diusahakn oleh ahli keluarga, saudara
mara, kawan-kawan dan jiran tetangga. Semangat kekitaan sangat dititikberatkann
dalam kaum bugis. Segala kerja dilakukan bersama-sama. Di bahagian dapur juga
begitu,segala aktiviti masak memasak akan dilaksanakan sesama mereka
sangat-sangat bekerjasama.
3) Bajau
Dalam
melakukan majlis perkahwinan, masyarakat Bajau berpegang kepada pantang larang
kaumnya. Penetapan hari perkahwinan perlulah dielakkan daripada hari Rabu dan
Ahad. Ini kerana kedua-dua hari ini dianggap kurang bak untuk upacara tersebut.
Jika ada yang melanggar pantang ini, pengantin akan jatuh sakit dan tidak akan
mendapat rezeki yang baik. Pada kebiasaannya, mereka akan memilih hari ke-14
atau 15 mengikut kalendar Islam, kerana dipercayai ketika itu cahaya bulan
terang dan rezeki pengantin baru itu akan menjadi murah.
Bagi
kaum Bajau mereka lebih mempercayai perkahwinan yang bersifat monogami daripada
poligami. Dalam perkahwinan Bajau, kebanyakan perkahwinan berlaku antara kaum
kerabat (saudara-mara) mereka sendiri. Hal ini kerana mereka amat percaya
bahawa perkahwinan sesama kaum kerabat sendiri lebih menjamin perkembangan
zuriat mereka.
Perkahwinan
Bajau tidak pernah melarang perkahwinan dengan orang luar dari kerabat mereka,
namun mereka lebih cenderung untuk berkahwin dengan kaum kerabat (yang jauh)
sendiri. Pun begitu, mereka tidak boleh mengahwini mereka yang mempunyai ikatan
akrab atau muhrim. Jika perkahwinan berlaku dengan muhrim sendiri, maka
perkahwinan itu dianggap sumbang dan panas serta akan mendatangkan sial.
Masyarakat
Bajau amat teliti dengan perlaksanaan sesuatu majlis perkahwinan. Mereka
percaya bahawa perkahwinan tidak boleh dilakukan dengan sambil lewa, sebaliknya
dilaksanakan dengan tuntutan adat dan agama. Suatu ketika dahulu, majlis
perkahwinan Bajau berlangsung selama satu hari, satu malam. Sebaliknya pada ketika ini, majlis
berlangsung selama 2 hari 1 malam.
Pada
hari pertama, majlis disambut meriah pada waktu petang dan malam. Sambutan ini
disambut secara maglami-lami (beramai-ramai). Dalam majlis ini, kaum kerabat
dan tetamu akan berkumpul untuk menjamu selera (bagi memperingati nenek moyang
mereka yang telah meninggal dunia) dan menyaksikan beberapa jenis hiburan yang
disediakan oleh pihak pengantin perempuan. Dalam jamuan memperingati nenek moyang,
mereka akan berzikir bersama tetamu yang lain dan biasanya nasi kunyit bersama
lauknya dan kuih panyam disediakan.
Pada
hari kedua pula, upacara dimulakan dengan pukulan titik diallau, iaitu pukulan
tagungguk khas. Biasanya pukulan itu dibuat pada pukul 5 pagi (sebelum subuh),
bagi mengingatkan penduduk setempat, akan majlis perkahwinan mereka. Setelah
bersarapan lebih kurang pada pukul 8 pagi, kedua-dua pengantin akan dimandikan
oleh ahli-ahli agama di rumah masing-masing diikuti dengan bacaan ayat-ayat
suci sebagai doa selamat bagi mereka. Setelah dimandikan pengantin lelaki akan
diarak dengan menaiki kuda ke rumah pengantin perempuan atau ke masjid untuk
majlis akad nikah. Setelah itu pengantin lelaki akan didukung oleh dua orang
lelaki masuk ke dalam rumah pengantin perempuan atau masjid, di mana akan
berlangsungnya majlis akad nikah. Proses akad nikah yang dilakukan oleh kaum
Bajau adalah sama seperti adat perkahwinan Melayu, iaitu sebelum dinikahkan
imam akan membacakan khutbah nikah.
Setelah
selesai upacara pernikahan, pengantin lelaki akan diberikan sehelai kain
selendang dan dipimpin oleh pengapitnya ke pelamin. Dalam tempoh itu, pengantin
lelaki diiringi oleh pukulan tagungguk dan nyanyian jam-jam. Apabila rombongan
pihak lelaki semakin hampir, pihak perempuan akan menurunkan tirai di hadapan
pelamin untuk melindungi pengantin perempuan daripada penglihatan pengantin
lelaki.
Beberapa
syarat dikenakan kepada pengantin lelaki jika ingin melihat pengantin perempuan
di sebalik tirai itu. Jika pihak pengantin perempuan menutup pintu, maka pihak
pengantin lelaki perlulah membayar wang tebus pintu atau dipanggil kaukaban
lawang. Biasanya pengantin perempuan akan duduk dipelamin dan menunggu suaminya
di sebalik tiga lapis tirai. Tirai itu perlulah dibuka selapis demi selapis dan
setiap tirai hanya akan dibuka sebaik sahaja pengantin lelaki membayar wang
tebus sebanyak mana yang difikirkan patut.
Setelah
tirai yang terakhir dibuka, pengantin lelaki perlulah memutarkan kain selendang
yang diberikan kepadanya selepas majlis akad nikah tadi, sebanyak tiga pusingan
di atas kepala pengantin perempuan. Kemudian, pengantin lelaki tadi perlulah
menyentuh dahi pengantin perempuan dengan ibu jari tangan kanannya. Proses ini
dikenali sebagai tutukan yang sama seperti proses membatalkan air sembahyang
dalam perkahwinan Melayu.
Selepas
majlis persandingan, pengantin lelaki akan terus tinggal di rumah pengantin
perempuan selama tiga malam. Dalam tempoh itu, ahli-ahli agama akan
bergilir-gilir memberikan nasihat tentang rukun berumahtangga, persefahaman
suami isteri dan lain-lain nasihat yang dirasakan perlu. Setelah tiga malam ibu
bapa pengantin lelaki akan datang dan meminta izin dari besannya untuk
menjemput pasangan pengantin baru itu berpindah ke rumah mereka. Perpindahan
itu dikenali sebagai tingkuang. Pasangan pengantin baru itu kemudiannya boleh
terus tinggal di rumah pengantin lelaki buat selama-lamanya, jika mereka mahu.
Semoga perkongsian ini bermanfaat untuk semua..
Sekian, wassalam..
No comments:
Post a Comment